به گزارش ، وقتی شیوع کرونا به مرحله «در خانه بمانیم» رسید بسیاری بر این موضوع تاکید و از سال‌های جنگ تحمیلی یاد کردند که جامعه در شرایط بحرانی بیشتر فرزندآوری داشته و حتی این موضوع دستمایه طنز قرار گرفت که در آذر سال جاری شاهد به دنیا آمدن فرزندان بیشتری باشیم. موضوع در طنز‌های ساخته شده در شبکه‌های اجتماعی به تاریخ ۹/۹/۹۹ به عنوان تاریخ مطلوب خانواده‌ها هم توجه داشت.

اما اینک رییس انجمن جمعیت‌شناسی ایران نظری متفاوت دارد و معتقد است که حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک‌های اقتصادی و روحی-روانی تاثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده و فرزندآوری می‌گذارد.

محمد‌جلال عباسی‌شوازی در توضیح تحلیل خود تاکید کرد: مطالعات نشان داده است که حوادث طبیعی و بحران‌های اجتماعی به دلیل وارد کردن شوک‌های اقتصادی و روحی-روانی باعث ایجاد عدم اطمینان نسبت به آینده می‌شود و تاثیر منفی بر رفتار و تصمیمات افراد از جمله تشکیل خانواده، ازدواج و فرزندآوری می‌گذارد.

به گفته عباسی بر اساس مطالعاتی که در سال ۲۰۱۲ انجام شده، افزایش بیکاری در جوانان و خوداشتغالی در سنین بالا مهم‌ترین تاثیر را در کاهش باروری در دوره بحران اقتصادی نروژ، سوییس و ایسلند داشته است.

همچنین هارتمن مطالعه دیگری در کشور‌های کره جنوبی و ایتالیا نشان داده است شرایط ضعیف اقتصادی و عدم امنیت در بازار کار باعث شده، زنان فقیرتر و دارای تحصیلات پایین‌تر نسبت به زنانی که وضعیت اقتصادی- اجتماعی بالاتری داشتند، کاهش باروری بیشتری را تجربه کنند.

مطالعه دیگری نیز در ۲۸۵ منطقه در ۲۸ کشور اروپایی نشان می‌دهد که کاهش باروری با بیکاری ارتباط مستقیمی داشته و تاثیر منفی بر باروری زنان در همه سنین می‌گذارد. این کاهش در شرایط سخت اقتصادی به ویژه در جنوب و شرق اروپا بیشتر بوده است؛ دو منطقه‌ای که سیاست‌های رفاهی کمتری را برای فقر و بیکاری ارایه دادند و بیشترین تاثیر را از رکود اقتصادی تجربه کردند.

استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران معتقد است در واقع دلیل اصلی این کاهش باروری در دوران شوک‌های اقتصادی، عدم اطمینان به آینده و تاثیر منفی آن بر سرمایه‌گذاری است. بنابراین همانند این شرایط می‌تواند در صورت طولانی شدن همه‌گیری کرونا نیز اتفاق بیفتد، ناامنی شغلی و اقتصادی برای عده‌ای از افراد جامعه ایجاد می‌شود و افراد به راحتی نمی‌توانند، برنامه‌ریزی برای ازدواج و فرزندآوری داشته باشند.

ترکیب تاثیر بیکاری و تورم نیز منجر به فشار اقتصادی بیشتری برای خانواده‌ها می‌شود و اطمینان آن‌ها نسبت به آینده کم می‌شود. استرس‌های روحی و روانی ناشی از شرایط کرونا و ترس از ابتلا به بیماری نیز بر رفتار‌های باروری زوجین اثر می‌گذارد و ممکن است زوجین به دلایلی مانند نگرانی درباره سلامت خودشان یا جنین، عدم دسترسی به موقع به خدمات بهداشت باروری یا ترس از حضور در بیمارستان برای معالجه و زایمان در دوران شیوع کرونا فرزندآوری خود را به تعویق بیندازند.

فشار‌های اقتصادی بر طبقات پایین و متوسط جامعه که معمولا محصولات زخم بستر باروری بالاتری دارند بیشتر است و همین امر باعث می‌شود، تاثیر کاهشی بیشتری بر تعداد کل موالید کشور بگذارند.

رییس انجمن جمعیت‌شناسی همچنین توضیح داده است: همه این شرایط گواه این است که در دوران کرونا و پساکرونا (امسال و سال بعد) میزان موالید نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشور‌های جهان کمتر از سال‌های قبل باشد. دوران کاهش مقطعی فرزندآوری بستگی به شدت و طول مدت شیوع کرونا و فشار‌های ناشی از رکود اقتصادی و تورم و زمان بازگشت مردم به زندگی عادی و رونق دوباره بازار کار دارد.

عباسی در عین حال به این نکته اشاره کرده که فرزندآوری همواره در فرهنگ ایرانی به عنوان یک مقوله ارزشمند جایگاه خود را حفظ کرده و افزود: برخلاف کاهش سطح باروری در دهه‌های گذشته، میانگین باروری ایده‌آل زوجین ایرانی کمی بیش از دو فرزند است.

بنابراین خانواده‌ها همواره به داشتن فرزند تمایل دارند ولی مهم است که چگونه با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه بتوان این ایده و خواسته را به رفتار تبدیل کرد. باید در نظر داشت که در دوران همه‌گیری کرونا ممکن است به دلایل پیش‌گفته، حاملگی‌های ناخواسته نیز افزایش یابد.

نمونه این افزایش موقت باروری را می‌توان در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب اسلامی مشاهده کرد که به دلایل مذهبی و سیاسی همچنین منفعل شدن ارایه خدمات تنظیم خانواده و بهداشت باروری و رکود کسب‌وکار و عواملی دیگر از جمله تغییر نگرش‌های مردم در مورد ازدواج و فرزندآوری، میزان باروری نسبت به زمان قبل از انقلاب افزایش یافت.

رییس انجمن جمعیت‌شناسی ایران معتقد است در درازمدت تاثیر بحران‌ها و شوک‌های اقتصادی و روحی-روانی بر رفتار جمعیتی اندک خواهد بود. مطالعات نشان داده است، افزایش باروری نحوه پانسمان هارتمن بعد از سپری شدن رکود اقتصادی در تعدادی از کشور‌ها ناشی از بهبود اشتغال زنان بوده و بخشی از این بازگشت تحت تاثیر شرایط مقطعی و ناشی از باروری به تاخیر افتاده است ضمن آنکه تفاوت‌های سیاستی و رفاهی در درون کشور‌ها هم به الگو‌های متفاوت افزایش باروری منجر شده در هر حال در درازمدت تاثیر این شوک‌های اقتصادی بر رفتار باروری نسلی ناچیز است.

به گفته رییس انجمن جمعیت‌شناسی، برخی از تحولاتی که در دوران شیوع کرونا و پس از آن رخ می‌دهد، ریشه در شرایط مزمن قبل از این دوران دارد. به عنوان مثال وضعیت بیکاری، ناامنی اقتصادی، تغییر نگرش مردم به ازدواج و فرزندآوری از قبل در ذهن مردم شکل گرفته و رفتار آن‌ها را به تدریج تغییر داده و یک‌باره در دوره کرونا این تغییر رفتار‌ها شدت می‌گیرد.

عباسی‌شوازی در پاسخ به این پرسش که چه راهکار‌های سیاستی و اجرایی برای برون‌رفت از کاهش تاثیر کرونا بر باروری و فرزندآوری پیشنهاد می‌شود، گفت: ممکن است محدودیت‌های مالی که برای دولت ایجاد شده به عدم تصویب یا عدم اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت منجر شود بنابراین لازم است، سیاست‌های کلی جمعیت و برنامه‌های جمعیتی در جهت حمایت از ازدواج و فرزندآوری با جدیت بیشتر و مدیریت هماهنگ اجرا شوند.

تسهیل ازدواج، ایجاد شرایط امن اقتصادی و اطمینان به آینده برای زوجین می‌تواند در رفتار‌ها و تمایل آنان به فرزندآوری موثر باشد. ایجاد شرایطی برای بازگشت به شرایط عادی اشتغال و ایجاد احساس امنیت اقتصادی و اطمینان به آینده یکی از این راهکارهاست.

به گفته دکتر عباسی بین باروری ایده‌آل و باروری واقعی زنان شکافی وجود دارد که با اتخاذ سیاست‌های صحیح و دارای ضمانت اجرایی می‌توان روی پر کردن این خلأ و تحقق فرزندان خواسته عفونت بدن زوجین متمرکز شد.

به طور قطع اجرای برنامه‌های ملی و سیاست‌های کلان کشور از جمله موضوع جمعیت نیازمند حمایت ارکان نظام، همکاری و هماهنگی بین‌بخشی و همراهی و مشارکت مردم است. در این شرایط سخت کرونایی، بهره‌گیری از پتانسیل‌های مردمی در اجرای برنامه‌های جمعیتی راهگشا خواهد بود.

به عقیده عباسی در سال‌های اخیر پس از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری، نهاد‌ها و سازمان‌های سیاستگذاری، اجرایی و مراکز علمی گام‌هایی در جهت تبیین، برنامه‌ریزی و اجرایی کردن این سیاست‌ها برداشته‌اند و گفتمان «کنترل جمعیت» به «افزایش جمعیت و فرزندآوری» در سطح خرد و کلان تبدیل شده و موضوع «چرایی» به «چگونگی اجرا شدن» سیاست‌ها تغییر یافته است.

به رغم این تغییر گفتمان به دلیل عدم مدیریت واحد و کافی نبودن بستر‌های اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی لازم، ایجاد رویه واحد و هماهنگ برای تحقق سیاست‌های جمعیتی به کندی صورت گرفته و در عین حال که برنامه‌های خوبی در جهت تغییر سیاست جمعیتی کشور انجام شده، حجم و جامعیت برنامه‌ها شاید کمتر از سطح انتظار بوده است.

این استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران پیشنهاد می‌کند با توجه به پیچیدگی و چند بعدی بودن موضوع جمعیت، موفقیت و پایدار بودن برنامه‌های جمعیتی مستلزم نگاه سیستمی، تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت، همکاری و هماهنگی بین بخشی و ارزیابی و ارزشیابی مستمر است.

بنابراین ایجاد یک کمیته راهبردی زیر نظر رییس‌جمهور متشکل از نمایندگان قوای مقننه و قضاییه و نمایندگانی از کلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط با مسائل و برنامه‌های جمعیتی و چند نفر متخصص در حوزه‌های علوم دینی، سلامت، جمعیت و اقتصاد تشکیل شود تا با ارایه خط‌مشی کلی اجرای سیاست‌های خرید پانسمان کلی جمعیت را تضمین کنند.

به منظور نهادینه شدن برنامه‌های جمعیتی شاید احیای دفتر جمعیت در سازمان برنامه و بودجه بتواند به عنوان دبیر این کمیته ضمن تامین بودجه مورد نیاز، هماهنگی‌های بین بخشی را برای برنامه‌های جمعیتی تسهیل کند.